05 September 2011

Tưởng niệm Cố Thượng-Thư Học-Giả Phạm Quỳnh

Tưởng niệm Cố Thượng-Thư Học-Giả Phạm Quỳnh

       "Thô bạo, bt công, gây hn thù, và to mm"

Xin hãy đọc đon văn sau đây :

"Không thể chi cãi được rng đt nước này đang tri qua mt cuc khng hoảng, có th là khng hong tăng trưởng, cách gì thì cũng là mt khng hong khá sâu sắc, và nhiu người không nghi ng gì mc đ nghiêm trng ca nó.

Sự phát trin kinh tế, s thnh vượng vt cht có th d dàng đo đếm, đánh giá được: các ch s, các thng kê khéo léo, các biu đ d dàng hin th chúng thành các đường cong biu din. Nhưng một trạng thái bất ổn về tinh thần biểu lộ trong những lĩnh vực không cân đong đo đếm được thì khó nắm bắt hơn nhiều.

nhiu nước khác, văn chương, báo chí cho biết tình hình các chuyn đng và dao động ca công lun, phn ánh thái đ hay miêu t các tâm trạng, cung cp các du hiu quý giá v cuc sng sâu kín ca dân chúng, nhưng ở đt nước này, vì nhiu lý do mà nói ra s rt dài, nhng phương tiện đó gần như không có.

Đến mc mt nhà quan sát tò mò mun tìm hiu cuc sng sâu kín ca dân tc này, đặc bit nếu anh ta li không nói được ngôn ng ca nó, không hoà mình được vào cuc sng bn đa, s không biết mình phi da trên cái gì đ mà quan sát. Thậm chí đôi khi anh ta còn không nm bt được nhng biu l ra bên ngoài của người dân: hoc anh ta không hiu, hoc anh ta hiu sai. Và nếu anh ta hài lòng với các tài liu chính thc, vn rt di dào và dài dòng, anh ta s chia sẻ một s lc quan gi to, rt ít tht và rt nhiu gi!

Phải chăng nói như thế có nghĩa là cnh khng hong mà chúng ta va nói ở trên và tình trạng tinh thn bt n sinh ra t đó là điu mt nhà quan sát sành sỏi không th nm bt được?

Bất k ai chu khó nghiên cu cuc sng ca người dân nước Nam mà không dừng li nhng khía cnh hi ht bên ngoài đu nhn ra rt nhiu du hiu tố cáo cảnh tượng khng hong và bt n đó. Và người ta s ngc nhiên khi thy chỉ trong vài năm mà đã có nhng biến đi sâu sc trong ý thc, tp tc và tâm trạng ca các tng lp dân chúng khác nhau.

Một s tiến hoá đang tr thành hin thc không din ra theo đường thng mà người ta mun gán nó theo nhng du hiu b ngoài, mà đó là mt cuc tiến hoá lộ ra rất nhiu khó khăn và trc tr, nhiu sóng gió, gian truân, đau đn."

Đọc xong ta có cm giác như tác giả là mt nhà hot đng dân ch viết v tình hình Việt Nam ngày nay vi nhng nhn xét rt sâu sc v "khng hong xã hội", v báo chí và văn hc.

Nhưng không phải….

Tác giả đon văn trên chính là nhà đi trí thc Phm Qunh viết vào năm 1929 – cách nay 82 năm nhưng vẫn còn tươi rói tính cách thời s . Người ta phi git mình khi đọc đon viết sau đây ca ông :

"  Giờ đây, mt trng thái tinh thn bt n đang trùm lên đt nước này, nó có thực và khó s thy được như khí quyển, mt khí quyn tích đy đin dông bão.

Trạng thái tinh thn bt n này là do các nguyên nhân v đo đc, xã hi và chính trị. …. Trt t mi do cuc xâm chiếm thiết lp và s phát trin kinh tế của đt nước đã làm đo ln trt t th bc cũ. Các tng lp mi hình thành nhờ s phát trin chung và cũng t hoàn cnh mi đang du nhp vào đt nước các tập tc mi, ban đu thì thành ph, sau đó ngày càng thm sâu vào các vùng nông thôn. Chúng mâu thuẫn vi các thói quen lâu đi, va chm vi nhng khuôn khổ xã hi cũ, làm tan rã nn tng cũ ca gia đình và làng xã. H quả tất yếu là mt s ri lon trong tp tc, cũng nghiêm trng như rối lon ng trị trong đầu óc con người.

Nhưng nếu đúng là giá tr ca mt đt nước là tng lp tinh hoa, thì tng lp tinh hoa nước Nam hin gi li đang vô cùng chán nn, và h chán nn vì những lý do chính tr. Trong bài viết v ch nghĩa dân tc, chúng tôi đã lưu ý rằng người nước Nam có cm giác mình là nhng người xa l ngay trong đt nước h.

…Gộp tt c các nguyên nhân này li thì có mt trng thái tinh thn bt n chung, nó rồi s trôi qua thôi, cn phi hy vng thế, nhưng không phải vì thế mà lúc này không lo lắng, bi vì bt n đó làm cho cơ thể xã hi rơi vào trạng thái kháng cự yếu t nht, đúng vào thi đim trên toàn thế gii s lây nhim mt vài tư tưởng đang là điu đáng lo ngi nht."

Những đon trên trích trong bài "Tinh thn bt n" trong tp " Tiu lun viết bằng tiếng Pháp nhng năm 1922-1932" ca Phm Qunh , năm 2008 được nhóm Nguyễn Xuân Khánh, Nguyên Ngc, Ngô Quc Chiến và Phm Xuân Nguyên biên dịch, Phm Toàn gii thiu do nhà xut bn Tri Thc và trung tâm Đông Tây phát hành .

Sát gần vi tình hình hin nay còn phi k ti bài "Chính tr" ca tiên sinh viết vào năm 1929 :

""Vậy chính trị theo định nghĩa ở từ điển là gì? Đó là tất cả những gì liên quan đến công việc cai quản Nhà nước, đến công việc quản lý có hiệu quả mọi công việc công cộng, đến việc bảo vệ lợi ích tối cao của dân tộc.

Vậy thì, vì l gì mt công dân xng vi danh hiu này, cho dù danh hiu đó đã b hạ thấp ít nhiu, - và đó chính là trường hp ca k đang mun tr thành công dân ở xứ Đông Dương hay ở nước Nam – li có th không quan tâm đến công vic ca đất nước mình, nghĩa là quan tâm đến chính tr, cái chính tr như một nghệ thuật qun lý mi công vic ca đt nước sao cho tt đp?

Vì lẽ gì mt người nước Nam biết lo lng cho s phn thnh và tương lai của tổ quốc mình, li có th không tìm hiu xem t  quc mình được cai qun như thế nào, li không t hi liu các th thc cai qun hành chính hay cai quản hin nay có phù hp vi đt nước mình không, và nếu cn, thì phi tiến hành nhng ci cách, nhng ci tiến, nhng sa đi hoc nhng ci to hữu ích hoc cn thiết nào? Và nếu cái người nước Nam y phát hin thy có những lm dng, nhng sai sót hoc nhng vi phm, liu cái người nước Namy có th t buc ti mình không t cáo chúng ra?

Tất c nhng điu đó chính là chính tr, và đó không ch là quyn được làm mà còn là nghĩa v phi làm ca người công dân.

Và nếu, trong khi tranh lun v nhng vn đ li ích chung này, công dân nước Nam kia chỉ duy nht b thúc đy bi ước vng được có ích cho đt nước và đng bào mình, nếu như công dân ấy không bao gi mt bình tĩnh, mt kh năng làm chủ hoàn toàn bn thân, mt cái trung lp v tinh thn hay tính "trung dung" thành thói quen trải qua nhiu thế k văn hoá Khng giáo, nếu như công dân ấy không đem vào đó bất k đnh kiến nào, bt k s nóng ny nào, và hơn thế nữa, nếu công dân y luôn luôn gi mình trong phm vi hp pháp và tôn trng trt tự, thì có cái chính ph nào, dù có yếu bóng vía đến my, li có th coi hành vi và thái độ như thế ca công dân kia là mt ti ác?

Ngược li, mt chính ph quan tâm đến vic hoàn tt tt nhim v ca mình sẽ phi biết ơn những con người có thin chí này, nhng người làm hết sức mình đ soi t cái nim tin đó ca chính ph….Và trong hoàn cnh này, các bạn li không mun người nước Nam làm chính tr hay sao? Như thế chẳng khác nào các bn mun h th ơ với s phn ca đt nước h, đến tương lai con cháu họ, đến hnh phúc gia đình h, đến cuc sng ca chính họ!

…Dưới cái c kiếm tìm hnh phúc cho nhân dân, người ta ru ng và la di nhân dân bằng các o tưởng nguy him hoc gi trá. Vi chiêu bài chính tr này, nhng kẻ tầm thường nh vào nhng con người tt đp hơn họ đ giành ly chiến thắng, nhng người cung nhit nht thì vùng vy và đng ra trc li là láu cá nhất hng hoc là nhng k ít biết h thn hơn cả thì đng ra trc li.…

Bọn h duy trì trong xã hi mt tình trng siêu kích đng trin miên thun li cho sự bùng n mi loi hn thù, oán hn, mi loi tình cm xu vn đang ngủ yên trong đám đông. Đó chính là chính tr "làm chiêu bài cho đ điu ngu ngốc, cho mi th tham vng, và cho mi chuyn lười nhác" như Alphonse Daudet đã nói. Chính vì thế nó tr thành "cht hoà tan cc mnh ý thc con người", tr thành yếu t làm bi hoi tình cm và phong tc. Cái th chính trị đó luôn luôn đi kèm vi nhng cách thc thc thi ít nhiu được đem dùng phổ biến, bao gm t nhng li di trá ngu xun nht đến nhng do dm trơ trẽn nht, t các mưu mô xảo quyt nht đến hành đng mua chuc công nhiên nhất. Li ích chung, li ích ca nhân dân, lòng ái quc, s hoà hp xã hi, đó là những li l được dùng đ bin h cho s buông th mi dc vng và mi thói ích kỷ.

Dạng chính tr này, vn dĩ mi người đu có th tiếp cn được, t nhiên làm ny nở mi s tm thường. 

"Thô bo, bt công, gây hn thù, và to mm", nó làm những con người có giá tr tránh xa, nhưng lại phô ra nhng nét hp dn đc bit cho đám người bt tài, mưu mẹo, tham vng, ba hoa. S thích này bt đu lan truyền trong mt s gii người nước Nam.
Nhưng nếu đng bào chúng ta được tiếp xúc sâu rộng vi loi chính tr này, - và dường như đó là quy luật đ "tiến bộ" lên – thì chúng tôi mong mun s tiếp xúc đ tiến b đó càng xy ra mun càng tốt.

Kết lun phi rút ra t s so sánh như thế gia hai dng chính tr là rành rành rồi. Người nước Nam có th và cn phi làm chính tr, nhưng đó là chính trị theo nghĩa th nht đã đem ra phân tích: cái chính tr ca li ích chung đòi hi mt sự toàn tâm toàn ý cho việc công. Ngược li, người nước Nam phi tránh cái chính trị có xu hướng m dân, nó ve vãn nhân dân đ la di nhân dân, và bt chp thực tế, khiến nhân dân lao vào các o tưởng nguy him và không th thc hin được."

Rõ ràng cái thứ  chính tr "Thô bo, bt công, gây hn thù, và to mm" chính là cái thứ chính tr ngày nay đang được thc hin khiến cho "nhng con người có giá trị tránh xa, nhưng lại phô ra nhng nét hp dn đc bit cho đám người bất tài, mưu mẹo, tham vng, ba hoa…"

82 năm sau, (1929 – 2011)  nhng ý kiến ca Phm Qunh vn còn nguyên giá trị hin thc khiến người ta phi tôn vinh ông như một thiên tài .

Trong dịp ra mt cun "Tiu lun" ca Phm Qunh, nhà văn Nguyên Ngc đã phát biểu :

" Tôi lấy làm vinh dự và hạnh phúc được tham gia dịch tác phẩm của một học giả lớn nhất thế kỷ XX. Là người uyên thâm cả Đông lẫn Tây, mỗi tiểu luận của ông đều có giá trị như một công trình nghiên cứu hoàn chỉnh, Tây thì đến tận gốc Hy La, Đông thì tiêu biểu cho một trí thức có nền Hán học, Việt Nam học uyên thâm trước khi ông tiếp thu phương Tây học. Ngày nay chúng ta biết rất nhiều, nhất là những cái  lạ của phương Tây nhưng biết đến tận gốc thì không mấy người biết. Con người Phm Qunh là hin thân ca quá trình giáp mt Đông Tây, đó là số phn phương Đông nói chung và ca Vit Nam nói riêng."

Vậy mà con người vĩ đi đó đã b th tiêu vào tháng Tám năm 1945, bị vùi dp , chp cho cái mũ "tay sai ca thc dân Pháp và triu đình nhà Nguyễn" trong sut hơn nửa thế k va qua, cho dù mt tài liu mt Bo tàng Aixen Provence của thng đc Trung k Haelewyn gi Toàn quyn Decoux (tháng 8-1945) về Phm Qunh trong đó có câu kết:

"Dưới b ngoài nhã nhn và thn trng, con người đó là mt chiến sĩ không lay chuyển ni cho nn đc lp ca Vit Nam. Và đng hòng làm du tình cm yêu nước ca ông ta bng mt cương vị danh giá hoc tr lương hậu hĩ. Ông ta là một k thù không khoan nhượng nhưng cương quyết chng li s đô h ca nước Pháp."

Mãi hơn nửa thế k sau, t năm 2000, mt s tác phm ca Phm Qunh mi được xut bn : Mười ngày Huế, NXB Văn hc - 2001 , Mc lc Nam Phong, NXB Thuận hoá - 2002 , Lun gii Văn hc và Triết hc, NXB Thông tin, 2003 , Pháp du hành trình nhật ký, NXB Hi Nhà Văn, 2004 , Thượng Chi văn tp, NXB Văn hc, 2007 , Du ký Vit Nam, NXB Tr, 2007 , Phm Qunh - Tiu luận viết bng tiếng Pháp, NXB Tri thc, 2007 .•   
 
Mặc dầu bị thảm sát, bị bôi xoá, vùi dập , nhà đại trí thức yêu nước Phạm Quỳnh vẫn như ngôi sao mỗi ngày mỗi sáng hơn trong lòng dân tộc.

No comments:

Post a Comment